[vc_row][vc_column][vc_column_text]
Kritik Düşünme – Daha Mutlu ve Daha Başarılı Bir Yaşam
Dr. Osman Cankoy
Giriş
Kritik düşünme en genel anlamıyla “kişinin beynini kullanma sanatı” olarak ifade edilebilir. Kendi yaşamımızı kolaylaştırma anlamında ya da karşılaştığımız problemleri çözme anlamında kritik düşünmeye yaklaştığımız zaman olay biraz daha anlam kazanmaktadır. Kişi zamanla kendi yetenekleri ölçüsünde zihinsel süreçlerini ve akıl yürütme yollarını / bunları denetleme araçlarını ortaya çıkardığı ve kullandığı ölçüde kritik düşünme yetisini gerçekleştirmiş sayılacaktır.
Gerçekte “kritik” sözcüğünün anlamı irdelendiğinde, temel olarak alışılagelmişin dışına çıkılmakta, kişi daha analitik, daha rasyonel, daha mantıklı ve büyük ölçüde kendi düşünce ve tavırlarını daha çok denetlemektedir. Diğer bir açıdan bakıldığında “kritik” sözcüğünün bünyesinde eleştiriyi de içerdiği hissedilmektedir. Ancak bütün bunların ötesinde kiritik düşünebilen kişilerin herşeyi olduğu gibi kabul etmeyip herzaman için olaylar ve düşünceler arasında ilişkiler kurabilen ve çıkardığı sonuçlara göre tavır alabilen özellikler taşıdığı görülmektedir. Gerçekte bu yaklaşım beraberinde problem çözme sürecini de içermektedir. Belki problem çözme becerisine ek olarak burada ayrıntılardaki incelikleri arama özelliğininden bahsedebiliriz.
Çevremize söyle bir göz attığımız zaman bahsettiğimiz özelliklere sahip kişilerin hayatta daha mutlu ve daha başarılı olduklarını görmekteyiz. Çünkü kritik düşünebilen kişi çok yalın durumlarda bile kendi hesabına birşeyler çıkarmayı bilen kişidir.
Genelde eğitim, özelde okul ortamlarına baktığımız zaman günümüzde özellikle ülkemizde öğrencilerin kritik düşünceye sahip bireyler olarak yetişmeleri konusunda çok başarılı olmadığımızı görmekteyiz. Bu durumun sağlıksız meyvelerini çeşitli ortamlarda zaman zaman görmekteyiz. Örneğin son dönemlerde ilkokul öğrencilerinin akademik durumlarını saptama yönünde yapılan bir dizi sınavda sadece birazcık akademik bilgi gerektiren fakat çok basit kritik düşünmenin gerekli olduğu bazı sorular (şekil-1) sorulmuş ve çoçukların ancak yaklaşık %17’si bu soruları doğru olarak yanıtlayabilmişlerdir. Bu ve benzeri durumlar özellikle eğitimcileri düşünmeye ve önlem almaya yöneltmelidir.
Şekil-1: Örnek Sorular.
[vc_cta h2=”” style=”outline” color=”sandy-brown”]
39. Dört arkadaş bir odanın genişliğini kendi adımları ile ölçmeye çalışmışlardır. Elde ettikleri sonuçlar aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Tabloya göre adımı en büyük olan kimdir?
|
İsim |
Adım sayısı |
| Ayşe |
10 |
| Mehmet |
8 |
| Oya |
9 |
| Cem |
7 |
A. Ayşe B. Mehmet C. Oya D. Cem
40) Yandaki şekilde kaç üçgen vardır ? 
[/vc_cta]
Bu konuya parmak basmamızın nedeni elbette ki olayın öneminden ileri gelmektedir. Çünkü bugün kritik düşünme yetisini kazanamayan bir ilkokul öğrencisi ileride iyi bir doktor, avukat, mimar ya da işçi olamayacaktır. Bir hastalığın teşhisinden tutun da bir duvarın düzgün bir şekilde boyanmasına kadar her alanda kritik düşünmeye ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu konudaki literatür incelendiği zaman kritik düşünme boyutlarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
A. Duyuşsal Stratejiler:
1. bağımsız bir şekilde düşünebilme.
2. entellektüel cesaret geliştirme.
3. sağlıklı düşünebilmeye değer verme.
B. Bilişsel Stratejiler
1. basite indirgemeden kaçınma.
2. benzer durumları karşılaştırma: duygu ve düşünceleri yeni bağlamlara taşıyabilme.
3. inanış, argüman veya teoriler üretme ya da inceleme
4. sözcük ve sözcük gruplarını analiz etme.
5. bilgi kaynaklarının güvenirliklerini test etme
6. derinlemesine sorgulama.
7. çözümler üretme ve bu çözümleri ya da sonuçları değerlendirme.
8. kritik bir şekilde okuyabilme.
9. kritik bir şekilde dinleyebilme: sessiz diyalog sanatı.
10. disiplinlerarası bağlar kurabilme.
11. Sokratik tartışma biçimi sergileyebilme.
12. perspektif, yorum ve teorileri karşılaştırabilme.
13. perspektif, yorum ve teorileri değerlendirebilme.
14. zıtlıkları ayırtedebilme.
1. Öğretim esnasında daha az konuşarak öğrencilerin daha çok düşünmelerine olanak tanıyın.
2. Öğrencilere okuma yerine kendi başlarına nasıl okuyabileceklerini öğretin.
3. Kavram öğretiminde gerçek hayattan alınan örnekler üzerinde durun.
4. Öğrencileri kritik düşünmeye yöneltecek okuma, yazma ve dinleme etkinliklerine yer verin.
5. Bir konu hakkında düşünürken bunu sesli bir şekilde öğrencilerin önünde yapın. Düşünme biçiminizi izlemelerine olanak tanıyın.
6. Öğrencilere sık sık sokratik diyalog gerektiren sorular yöneltin.
7. Bir öğrencinin verdiği bir yanıttan bir başka öğrencinin ne anladığını sorun.
8. Özellikle soyut kavramların öğretiminde somut nesnelerden yararlanın.
Kaynakça:
Bailin, Sharon. Achieving Extraordinary Ends: An Essay of Creativity. Kluwer-Academic Publishers, Norwell, MA, 1988.
Baron, Joan and Robert Sternberg. Teaching Thinking Skills: Theory and Practice. W. H. Freeman Co., New York, NY, 1987.
Giere, Ronald N. Understanding Scientific Reasoning. Holt, Rinehart, and Winston, New York, NY, 1979. (Out of print.)
Scriven, Michael. Evaluation Thesaurus. Point Reyes, CA, Edge Press, 1991
Siegel, Harvey. Educating Reason: Rationality, Critical Thinking, & Education. Routledge Chapman & Hall, Inc., New York, NY, 1988.
Radner, Daisie and Radner, Michael. Science and Unreason. Wadsworth Publishing Co., Belmont, CA, 1982.
Toulmin, Stephen E. The Uses of Argument. Cambridge University Press, New York, NY, 1958.
[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]
