Medyadaki Önyargi ve Propaganda Nasil Saptanır?
Dr. Richard Paul and Dr. Linda Elder
Çeviren: Merih Bektas Fidan
Sevgili Okur,
Yazili basindaki önyargi ve propagandalarin arkasindaki mantik esasinda basit olup tüm dünyada aynidir. Her toplumun ve kültürün kendine özgü dünya görüsü vardir. Dünya görüsü insanlarin gördükleri seylere renk katar ve onu nasil gördüklerini belirler. Tüm dünya kültürlerinde yazili basin, hakkinda yazdiklari kültürün dünya görüsünü yansitir. Ancak dünyada olup bitenlere iliskin gerçekler, o kültürde olup bitenden çok daha karmasiktir. Yazili basinin elestirel bir okuru olabilmek için kisi, bu gerçekleri bilmeli ve ona göre okumalidir. Elestirel Düsünce dogal olani ve insan düsüncesindeki içgüdüyü tersine çeviren bir takim karmasik beceriler dizisidir.
Elestirel olmayan bir mantik, bilinçsiz bir sekilde asagidaki yazili olmayan kurallara göre gerçeklere ulasmaya çalisir:
‘Ben inaniyorsam, o dogrudur.’
‘Biz inaniyorsak, o dogrudur.’
‘Ona inanmak istiyorsak, o dogrudur.’
‘Bizim menfaat ve ilgilerimize hizmet ediyorsa, o dogrudur.’
Elestirel bir mantik ise, bilinçli olarak asagidaki gibi içten gelen dürtüleri adeta düzelten söylemlere uygun olarak gerçegi arastirir:
‘Ona inaniyorum ama o dogru olmayabilir.’
‘Ona inaniyoruz fakat hatali da olabiliriz.’
‘Ona inanmak istiyoruz, fakat arzularimiz bizi önyargili yapabilir.’
‘O, ona inanacak derecede köklesmis çikarlarimiza hizmet ediyor , fakat bu menfaatlerimizin gerçeklikle hiçbir ilgisi yoktur.’
Bir toplumdaki popüler yazili basin asagidaki söylemlere göre hareket eder:
‘Bu bizim bakis açimiza göre olandir; dolayisiyla dogrusu budur.’
‘Bunlar, ilgili konuya olan bakis açimizi destekleyen gerçeklerdir; bundan dolayi, onlar en önemli gerçekliklerdir.’
‘Bu ülkeler bize yakin olan ülkelerdir; dolayisiyla övülmeyi hakediyorlar.’
‘Bu ülkeler bizimle iyi geçinmiyor; dolayisiyla onlar elestirilmeye layiktir.’
‘Bu öyküler, okuyucularimizin agiz tadina en uygun olan ilginç haber ya da onlarin en fazla etkilendikleri haberlerdir; dolayisiyla basinin en önemli öyküleridir.’
Haberleri elestirel tarzda okuyanlar bu söylemleri tersine çevirir. Bu kilavuz, bunu nasil yapacaginizi ve dolayisiyla önyarginin ve propagandanin insan düsüncesine olan etkisinin nasil azaltilabilecigini ortaya koymaya çalisacaktir.
Belgeye ulaşmak için: http://www.criticalthinking.org/files/Turkish_Detect_Media_Bias.pdf
