[:tr]KAD; bilgi, belge, delile dayanan, düşünerek, akıl yürüterek bilme, anlama ve bu anlama ışığında yaşama ve gerçeği bulmadır. Benzer örnekler kıyaslanarak yeni bilgiler üretilebilir, doğru kararlar akıl yolu ile, KAD süreci sonunda alınabilir.
Feraset; görünüşten, içyüzünü fark edebilmektir. Feraset zihin uyanıklığı, bir şeyi çabukça anlayış kabiliyeti, bir insanın ahlakını, kabiliyetini yüzünden anlamak melekesi demektir. Kapsamlı ileri görüşlülük sahibi olmaktır. İyi ve doğru olanı çabuk sezinleyebilmektir. Feraset keskin bir sezgi yeteneğidir. Yöneldiği varlığın bâtınına nüfuz ederek onun yapısını, özelliklerini, varoluş gaye ve hikmetini sezme hassasıdır. Feraset iki türlüdür. Bir çeşidi ilham eseridir ki, sebebi bilinmeksizin meydana gelir. Diğeri bir kazanma eseridir ki, muhtelif tabiatlara vakıf olmak sebebiyle meydana gelir. Ferasetin zıddı ahmaklıktır, zekadan mahrumiyettir.
Çoğu zaman birbirinin yerine kullanılan bu kavramlar arasındaki ayrım kullanıldıkları bağlamlara da bağlıdır.
Basiret; ilim, zekâ, tecrübe ekseninde doğru ve ölçülü bakış, uzağı görme, kalp ile görme ya da gönül gözüne işaret eder. Erdemler ekseninde bir hayat süren, maneviyatını geliştiren insana Allah tarafından verilen bir özellik niteliğindedir. Basiret seçilmesi gereken şey ile sakınılması gereken şeyi belirlediğinden, risk ve karar almayı gerektirir. Basiret ancak saygın bir amacın hizmetinde olursa kendisini gerçekleştirir. Ahlâki bir hayatta iyi niyet bir garanti değil; vicdan iyiliği de özür (kusur) değildir. Ahlaki bir hayatta tek başına iyi niyet yapılan işlerin sonucunun da iyi olacağının garantisi olmadığı gibi, iyiniyetin kendisi de kötü, eksik veya olumsuz bir şey de değildir. Aynı zamanda zekâ ve aydınlık bir bilinç gereklidir. Basiretin öngördüğü şey de budur.
Hikmet; nesneyi yerli yerine koymada ve/veya olayların sebep-sonuç ilişkisini kurup hükme varmada aklı isabetli kullanarak elde edilen sonuçtur. Hikmet, doğru gören keskin bir göz gibidir. Hikmet isabetli hüküm vermektir. Hikmet sahibi, yanlış karar vermeyip doğru karar verdiği gibi, doğru seçenekler içerisinden de en doğru olanını, kişiye, zamana ve mekana göre olaya, soruna, nesneye en uygun olanını seçen kişidir. Hikmet sahibi, sebep ve sonuçları doğru tespit edebilir. Geleceğe dair sağlıklı öngörüler yapabilir. Konuların çok boyutlu haritalarını çıkarabilir. Doğru, uygun ve faydalı eylemlerde bulunabilir. Hikmete batılılar aydınlatıcı yol derken müslüman filozoflar nurlu, ışıklı yol tanımını getirirler. Hikmet bir şeyi etraflıca her yönüyle değerlendirmedir. Allah’ın her şeyinin bir hikmete mebni olduğunu bilmemiz gerekir, sebep sonuç ilişkisine bakmaktır. Müsebbibul esbab (sebepleri yaratan)Allah’tır. Her işinde nurunu yansıtır.
KAD her sağlıklı insanda olması beklenen, gereken ve çalışma ile geliştirilebilen bir beceri/yetenek iken; feraset, basiret ve hikmet çoğu kez sonradan kazanılan, ahlâki bir hayat vasıtasıyla Allah tarafından verilen yeteneklerdir.
Kritik ve analitik düşünme yeteneğini geliştiren insan doğumu, ölümü, hayat ve varlıkları tefekkür eder, Yaratıcıyı bulur, O’nun rızasına uygun yaşar, sevgisini kazanır ve Allah’a yakınlığı arttıkça feraset ve basiret yeteneği kazanır, hikmete ulaşır. KAD tefekkürün yolunu açan bir metod ve bilişsel bir beceridir.
Allah rızasını kazanmada; tefekkürün yolunu açacak, feraset, basiret ve hikmete bizi taşıyacak bir yol ve metod olarak
Kritik Analitik Düşünme sistemini hayat tarzı haline getirmeliyiz.
[:]
