MUHAKEME KABİLİYETİNİ GELİŞTİRMEK *
Muhakemede en fazla rastlanan düzensizliklerden biri, acele genelleme yapmaktır. Bir diğeri de hatalı ikilemdir (dilemma, kıyas-ı mukassem). Bu, bir konuda birçok ihtimal bulunduğu halde, onları görmezliğe gelerek, işi iki şıkka indirmek ve kişiyi bunlardan birine kabule zorlamaktır. Bir üçüncü hata da aynı durum ve şartlarda olmayan iki ayrı şeyi birbirine kıyaslamak ve bu yanlış temelden yanlış sonuç çıkarmaya çalışmaktır. Birçok kimse hüküm ve sonuçlarda aşırı iddialı davranır; bazıları kendi tezini isbat için olayları ve delilleri çarpıtarak verir. Bazıları mantığa aykırı bir sonucu hislere hitap ederek sağlamaya çalışır; sevdiğini aşırı över, sevmediğini aşırı kötüler, karşı olduğu şahıs veya fikre fena bir isim takar, soruyu ters yönden ele alır veya anlamazlıktan gelir vs.
Tahsilde ve meslek hayatında karşılaşılacak müşkülleri çözmek için düşüncelerde orijinal ve üretici olmayı öğrenmek şarttır. Meseleleri, kendimizinkilerde dâhil olmak üzere, objektif olarak ele almalı, mantıki bir muhakeme yolu takip edebilmeliyiz.
Bir problemin çözümünde, şu mantıki merhaleleri takip etmek düşünülebilir:
1- Problemin, meselenin iyi ve doğru anlaşılması,
2- Bu konu üzerinde mümkün mertebe çok araştırma ve soruşturma yapılması, gereken bilgilerin toplanması,
3- Ortaya çıkan muhtelif çözüm ihtimallerinin tespiti,
4- Mümkün çözümlerin bir bir denenmesinin tasarlanması,
5- Bunlar içinden en iyi, en az riskli çözümün seçilmesi,
6- Nihai çözümün tatbik edilmesi.
* Prof. Dr. M. ESAD COŞAN. Dilimiz ve Kültürümüz. 4. Baskı. S:25-26. Server İletişim, İstanbul 2010.
